Martha Scheeren brings within reach what lies beyond her grasp
Alex de Vries translated Janneke Zwart
Martha Scheeren owns a studio on the ground floor of a corner building in the east of Amsterdam. The large windows give the impression that this once was a shop. It’s impossible to take a peek through the windows – Martha Scheeren has covered the glass with an opaque material. Once inside one feels immediately that everything here revolves around color and light. The paintings adorning the walls catch the filtered light that fills the space. Applied in multiple layers, the paint has the effect of making them radiate an inner glow, which is diffused in the natural light of the room. As a result the spatiality of the work is noticeably present between the viewer and the painting. Standing there, one bathes in a radiant color. On a wall are two canvases, one blue with a thin orange-red frame, and the other orange-red with an equally thin, but lighter orange frame. Naming the colors is pointless, because the paint on the canvases exists in the light of the studio; due to the application of different layers, the outer appearance of the paintings changes constantly when looking at them. Not once are we looking at a static image that gives us something to hold on to. The interaction between the color of the paint and our eyes’ irises is unstable, and any attempt at focusing is neutralized by vibration induced in the space by color and light.
That abstract paintings have an immaterial effect is common knowledge. Mark Rothko’s fame, for instance, is almost entirely based on it. And just as Rothko’s paintings, the work of artists who realize the immaterial with other means, like James Turrell with light, and Wolfgang Laib with materials such as pollen, rice and milk, is said to have a spiritual, mystical effect. Looking at Martha Scheeren’s work it’s obvious that the tangibility of her canvases serves a different purpose. Their position in abstract painting is an independent one, because when we look at them, they do not provide us with a meaningful explanation of their character, but instead we come to a natural acceptation of their elusive visual shape. The materiality of her canvases and the methodical manner of working which enables us to analyze the construction of each canvas rationally, are dominated by this peculiarity. One may think that one has seen similar work before, and one almost certainly has, but the essential identity of her work is not to be found in those artistic references, but within oneself. The character of the paintings reveals itself in the expanded observation when contemplating the work: the observation turns into a form of thinking which has nothing to do with rational reasoning, but with letting our feelings speak to us during the act of contemplating.
Martha Scheeren has created many paintings in which she used sand and stones to add relief to the materiality of the foundation. This leads to the paint having a three-dimensional effect. Again there’s a stylistic confusion here: we’re inclined to view these paintings as ‘material art’. We search for references such as the work of Antoni Tàpies, or Anselm Kiefer, or Yves Klein’s ‘sponge’ paintings, or, in the Netherlands, the work of Jaap Wagemaker and Wim de Haan. This leads us nowhere, because there’s hardly any real relationship to be found. Despite the sandy and stony foundation, Martha Scheeren’s works aren’t based in earth, ash or other earthly substances. Their materiality essentially has the effect of producing a color sensation, experienced in the light of the space. She points out that the German word Farbe means ‘color’ as well as ‘paint’, and that the coincidence of these two meanings is expressed in her paintings.
Martha Scheeren started painting at a very early age. With the first gift of oil paint she received as a young girl, she immediately began to test the effect of the different colors on a small panel. It was the first Martha Scheeren. She wanted to find out what she could do with the colors. The same applied to other interests she developed, like music. At a certain point in life she was curious to know what she could attain in that field, and she started playing the violin when she was eighteen.
Continually she brings within reach something that lies beyond her grasp. Not fearing what’s outside of her, she’ll stretch out to get it.
She was schooled as a painter at the Stadacademie voor Beeldende Kunsten in Maastricht from 1976 to 1981, also graduating there as a fully qualified teacher in Drawing and Art History in 1984. Her traditional, solid training and her study of theoretical and historical backgrounds of art, turned her into a confident, professional and successful artist, who’s drive is to keep moving forward: each new painting creates the necessity to produce a new painting. With each new work there’s a shift in the meaning of the painting, a change in its purpose, an alteration in its design. For a while she kept moving wooden color panels in closely related shades, which she interspersed with opposing hues, finding a balance even between clashing colors. She developed a method of the paradoxical sounding ‘expansion of her limitations’: she was able to do more and more with less and less. At this moment she works mainly with extremes of red, blue, yellow, orange and green, where in an earlier phase she juxtaposed all sorts of subtle nuances. Due to this, her work has become more confrontational. As a viewer one has to place oneself in front of it and take up a position, where in her older work we were absorbed and surrounded by the paintings. At the time she also used beeswax as a painting medium, which led to a somewhat limited color intensity; nowadays she works with acrylic, sometimes enhanced with pigments characterized by a fluorescent brightness, giving an effect of ‘overshining’. By, for instance, applying a layer of magenta onto ultramarine she creates a glowing violet. In order to obtain specific color gradations she adds matting agent to the paint.
However atmospheric Martha Scheeren’s paintings may be, they always have a bottom and a top. One can’t just turn them upside down. Gravity always has a function in the painting. There’s something rising up from it. In this vibration of color and warmth, a shimmering of energy, you recognize the imagination with which she expresses who she is. In every painting she unleashes this, endowing the work with its own sense of urgency.
Alex de Vries
Martha Scheeren brengt binnen bereik waar ze niet bij kan
door Alex de vries
Het atelier van Martha Scheeren is de benedenverdieping van een hoekpand in Amsterdam-Oost. Gezien de grote etalageruiten is het waarschijnlijk een voormalig winkelpand. Je kunt niet door de ramen naar binnen kijken - Martha Scheeren heeft het glas met een opaak materiaal bedekt. Eenmaal binnen weet je meteen dat het hier vooral om licht en kleur draait. De schilderijen die aan de muren hangen vangen het gezeefde licht op dat de ruimte vult. Ze stralen vanuit de verf die in tal van lagen is opgebracht een innerlijke gloed uit die in dat natuurlijke licht wordt verspreid. De ruimtelijkheid van de schilderijen is daardoor voelbaar aanwezig tussen de kijker en het schilderij. Je baadt in die tussenruimte in een stralende kleur. Aan een wand hangen twee doeken, het ene blauw met een smal oranjerood kader en het andere oranjerood met een net zo smal lichter oranje kader. De benoeming van die kleuren gaat mank, want de verf op die doeken leeft in het licht van het atelier en door de gelaagdheid van de verfopbrengst verandert tijdens het kijken voortdurend de uiterlijke gedaante van de schilderijen. Je kijkt geen moment naar een statisch beeld dat houvast biedt. De wisselwerking tussen de kleur van de verf en de iris van je ogen is instabiel en iedere poging tot focus, tot scherp stellen, verliest het van trilling die kleur en licht in de ruimte teweegbrengen.
Dat abstracte schilderijen een immateriële uitwerking hebben, weten we maar al te goed. De faam van Mark Rothko bijvoorbeeld is er vrijwel volledig op gebaseerd. En het werk van kunstenaars die het immateriële met andere middelen bewerkstellingen zoals James Turrell met licht en Wolfgang Laib met materialen als stuifmeel, rijst en melk wordt net als de schilderijen van Rothko een spirituele, mystieke uitwerking toegeschreven. Bij Martha Scheeren is het meteen duidelijk dat haar doeken met de tastbaarheid ervan een andere intentie hebben. Ze nemen in de abstracte schilderkunst een zelfstandige positie in doordat ze in de vergeestelijking die ze in het kijken veroorzaken niet tot een begrijpelijke verklaring van hun aard aanleiding geven, maar tot de vanzelfsprekende acceptatie van hun ongrijpbare visuele gedaante. De materialiteit van haar doeken en de methodische manier van werken waarmee je de opbouw van ieder doek rationeel kunt analyseren, staan helemaal in het teken van die eigenaardigheid. Je kunt wel denken dat je soortgelijk werk vaker hebt gezien, en dat is zeker ook zo, maar de wezenlijke identiteit van het werk vind je niet in die kunstzinnige referenties terug, maar in jezelf. Het karakter van de schilderijen openbaart zich in de uitbreiding van het kijken die je in de beschouwing van dit werk ervaart: het kijken wordt een vorm van denken die niets met redelijk redeneren te maken heeft, maar een uiting is van gevoelsmatig ondergaan.
Martha Scheeren heeft veel schilderijen gemaakt waarin ze de stoffelijkheid van de ondergrond met zand en stenen reliëf heeft gegeven. Daardoor krijgt de verf die ze erop aanbrengt een dieptewerking. Opnieuw is er stilistisch verwarring; je bent geneigd deze schilderijen als ‘materiekunst’ te bekijken. Je zoekt naar verwijzingen als het werk van Antoni Tàpies, Anselm Kiefer of de ‘spons’schilderijen van Yves Klein of hier in Nederland het werk van Jaap Wagemaker en Wim de Haan. Je bent dan meteen verloren, want er is nauwelijks inhoudelijke verwantschap. Ondanks de zanderige en stenige onderlaag betreft het hier geen constructies in grond, as of andere aardse substanties. Martha Scheeren bewerkstelligt met die materialiteit vooral een ruimtelijke kleursensatie. Schilderen is voor haar de realisatie van een kleurbeleving die in lichte ruimtelijkheid wordt ervaren. Ze wijst erop dat in het Duits ‘Farbe’ zowel ‘kleur’ als ‘verf’ is en dat het samenvallen van die twee betekenissen in haar schilderijen tot uiting worden gebracht.
Van jongs af aan heeft Martha Scheeren geschilderd. De eerste keer dat ze als jong meisje olieverf kreeg, probeerde ze onmiddellijk op een paneeltje uit wat de verschillende kleuren deden. Het was meteen een echte Martha Scheeren. Ze wilde weten wat ze ermee kon. Dat gold ook voor andere interesses die ze ontwikkelde, zoals de muziek. Ze wilde op den duur toch weten wat er daar voor haar was weggelegd en ze begon op haar 18de met vioolspelen.
Steeds brengt ze iets binnen haar bereik waar ze niet bij kan. Het mag dan buiten haar liggen, desondanks strekt ze zich ernaar uit.
Ze werd tussen 1976-1981 als schilder opgeleid aan de Stadacademie voor Beeldende Kunsten in Maastricht waar ze in 1984 ook nog haar eerstegraads docentenbevoegdheid Tekenen en Kunstgeschiedenis behaalde. Die traditionele, degelijke ambachtelijke opleiding en de verdieping in theoretische en historische achtergronden van de kunst heeft haar tot een zelfbewuste professionele en succesvolle kunstenaar gemaakt die nooit genoegen neemt met wat ze al heeft gedaan. Ieder schilderij veroorzaakt de noodzaak om een ander schilderij te maken. Bij ieder nieuw werk verschuift de zin van het schilderij, verandert de bedoeling en wijzigt de opzet. Ze heeft een tijd lang eindeloos geschoven met houten kleurpanelen in tinten die tegen elkaar aan hingen, die ze doorbrak met tegenhangende schakeringen, een balans vindend zelfs tussen vloekende kleuren. Ze ontwikkelde een werkwijze van de paradoxaal aandoende ‘uitbreiding van haar beperkingen’; ze kon steeds meer met steeds minder. Momenteel zijn haar kleuren vooral uitersten van rood, blauw, geel, oranje en groen, waar ze eerder allerlei subtiele nuances naast elkaar plaatste. Daardoor is haar werk confronterender geworden. Je moet je er als kijker tegenover stellen en een positie innemen, waar je in haar oudere werk situationeel werd opgenomen in en omringd door de schilderijen. Destijds gebruikte ze ook verf op basis van bijenwas waardoor de kleurintensiteit enigszins beperkt was; nu werkt ze met acryl, soms opgeladen met pigmenten die een fluorescerende helderheid hebben waardoor er sprake is van overstraling. Door bijvoorbeeld een laag magenta over ultramarijn aan te brengen ontstaat een gloeiend violet. Om specifieke kleurgradaties te bereiken, voegt ze matteringsmiddel aan de verf toe.
Hoe atmosferisch de schilderijen van Martha Scheeren ook zijn, ze hebben altijd een onder- en een bovenkant. Je kunt ze niet ongestraft omdraaien. De zwaartekracht heeft altijd een functie in het schilderij. Er stijgt iets uit op. In die trilling van kleurwarmte, een zindering van energie, herken je de verbeelding waarmee ze uitdrukking geeft aan wie ze is. In ieder schilderij laat ze dat los, zodat het werk een urgentie vindt in zichzelf.
Alex de Vries 2015
www.mistermotley.nl/art-everyday-life/scheeren-brengt-binnen-bereik-waar-ze-niet-bij-kan
Light and Colour
Ge van Steenbergen
It is very pleasant in Martha Scheeren’s studio. There is much to see and it is a delightful place of light and colour. The interior of the old converted shop with two large shop windows is mostly white: tables, walls, and plenty of sunblinds. Only the floor is different; white has been fighting a losing battle against the artist’s zeal and now an unruly pattern of paint splatters dominates – colours, that is. But all that white has a purpose: it creates the right light to work by. Both the paintings and the way they are created demand high standards of the work light. It is all about nuance, and that cannot be determined by the ever changing outside light.
When visiting a studio the main focus, of course, is the paintings and they casually attract all the attention with their rich colours. I once claimed that ‘colour is Martha Scheeren’s everlasting subject’. From the full arsenal of means available to an artist, she has selected colour. The colour of paints, pigment, paper, photographs, wood, Plexiglas and any other appropriate material she might run across. All colours are equal to her. By selecting colour, Scheeren has allied herself to an extraordinary and versatile material, one of its characteristics being that colours ‘behave themselves’. The moment they approach each other, they will forge relationships; there are strong and weak ones among them, expansive ones, some will overshadow their neighbours while others complement them, in short: they are constantly minding each other’s business, sometimes even deceptively. And they accept it all; they allow themselves ‘to be used’. That makes it inviting to manage and to manipulate them, and the ability to do that and master it is crucial in Scheeren’s concept of painting. She uses those characteristics, for example, at the edges of surfaces or where two surfaces meet. Or at surfaces painted in one colour with so many nuances in the thickness or thinness of the paint layer, by letting the underlying colour shine through, or effects created by the direction of the brushstroke so that monochromes are rarely the result, but rather ‘polychromes in one colour’. But whether Scheeren paints surfaces or borders and lines, no matter what procedures she applies, the colours and colour combinations must always be able to live it up, to express their richness and their brilliance – or as Scheeren herself puts it: to vibrate. By that she means light. With that vibration her goal is no longer only what I referred to earlier as ‘colour being her everlasting subject’, but it also includes links and relationships between colour and light. I could have known that without a visit to her studio, because I can experience that connection every day in my own home. In the hall hangs a tiny work by Scheeren, it’s approximately 14.5 by 11.5 centimeters. It illuminates the whole space. Due to the vibration of the two different reds, the tiny thing acts like it is the source of all light, in the words of R. Fuchs on ‘untenable light’ (from the catalogue Eye Infection, S. M. Amsterdam, 2001.)
Primarily because it sounds pretty, light precedes colour in the title of this piece; rather arbitrarily, actually. However it feels like a justification of that order, as it was Martha Scheeren herself who during our conversation emphasized the role and contribution of light in the effect created by this beautiful marriage of colour and light in her work. Ultimately it is also a very beautiful and effective order.
Ge van Steenbergen, 2010
Licht en Kleur
Ge van Steenbergen
Het is aangenaam in het atelier van Martha Scheeren. Er is veel te zien en het is een prettige plaats van licht en kleur.
De inrichting van het voormalige winkelpand met de twee grote etalageramen bestaat voornamelijk uit wit: tafels, muren en veel zonwering. Alleen de vloer is anders, daar heeft het wit het moeten afleggen tegen de ijver van de kunstenaar en overheerst een groot ongeordend patroon van verfresten, kleuren dus. Al dat wit is er niet zomaar, het zorgt voor het goede licht om bij te werken. Zowel de schilderijen als de manier waarop die gemaakt worden stellen hoge eisen aan het werklicht. Dat draait om nuances en mag niet bepaald worden door het wisselende aanbod invallend buitenlicht.
Bij een atelierbezoek gaat het natuurlijk om de schilderijen, en die eisen als vanzelf met hun kleuren alle aandacht op. Ooit beweerde ik dat ‘kleur het altijddurend onderwerp van Martha Scheeren is.’ Uit het hele repertoire aan middelen waarover de schilder beschikt heeft zij gekozen voor kleur. Die van verven, pigment, papier, foto’s, hout, plexiglas, en eventueel die van geschikte materialen die ze tegenkomt. Alle kleuren acht ze gelijkwaardig. Met haar keuze voor kleuren heeft Scheeren zich verbonden aan een merkwaardige en veelzijdige materie waarvan een van de kenmerken is dat kleuren ‘zich gedragen’. Zodra ze bij elkaar in de buurt komen gaan ze wederzijds relaties aan, er zijn sterke en zwakke onder, expansieve, sommige verdringen hun buren terwijl andere die ondersteunen, kortom: ze bemoeien zich eindeloos met elkaar, soms tot op het geniepige af. En, niets is hun vreemd, ze ‘laten zich ook gebruiken.’ Dat alles nodigt uit tot managen en manipuleren, en dat te kunnen en beheersen staat voor Scheeren centraal in haar opvattingen over schilderen. Ze gebruikt die eigenschappen bijvoorbeeld aan de randen van vlakken of daar waar er twee bij elkaar komen. Of bij vlakken geschilderd in één kleur met zoveel nuances in dikte of verdunning van de verflaag, het laten doorschemeren van de ondergrond, of effecten veroorzaakt door de richting van de kwaststreek dat er zelden monochromen ontstaan, maar eerder ‘polychromen in één kleur.’ Maar of Scheeren nu vlakken schildert of rasters en lijnen, en welke ingrepen ze ook doet, altijd moeten de kleuren en de combinaties daarvan zich kunnen uitleven, zich in alle volheid tonen en schitteren. Of, zoals Scheeren het noemt, vibreren. Daarmee heeft ze het over licht. Met dat vibreren gaat haar doel niet alleen meer over wat boven met ‘kleur als altijddurend onderwerp’ werd benoemd, maar met name over verbindingen en verhoudingen tussen kleur en licht. Ook zonder atelierbezoek had ik dat kunnen weten want thuis is die verbondenheid dagelijks te ervaren. In een halletje hangt een nietig werkje van Scheeren, van zo’n 14.5 bij 11.5 centimeter. Het kleurt de hele ruimte. Door het vibreren van twee roden gedraagt het dingetje zich alsof het zelf de bron van alle licht is, in de woorden van R. Fuchs van ‘onhoudbaar licht’(uit de catalogus Eye Infection, S. M. Amsterdam, 2001.)
Vooral omdat het mooi klinkt kwam in de titel van dit stukje licht voor kleur, tamelijk toevallig dus. Het voelt echter als een rechtvaardiging van die volgorde dat Martha Scheeren zelf in het gesprek zo de nadruk legde op de rol en het aandeel van het licht in de werking van het mooie koppel van kleur en licht binnen haar werk. Uiteindelijk is het ook heel mooie en doelmatige volgorde.
Ge van Steenbergen, 2010
